Ông Hoàng Đức Cường. Ảnh: H.P.

- Đây là đợt mưa lớn nhất từ đầu năm tới nay, kéo dài trên 10 ngày. Lượng mưa đo được phổ biến từ 200 – 300 mm mỗi ngày, nhưng có những điểm lượng mưa lớn nhất đo được trên dưới 1.000 mm như ở Cô Tô, Móng Cái 899 mm.

So sánh với số liệu quan trắc trong lịch sử, chúng tôi thấy lượng mưa cực đại trong một ngày chưa bằng với năm 1986. Năm đó, lượng mưa đo được kỷ lục ở Cửa Ông là 400 mm. Tuy nhiên, cường độ và diện bao phủ của đợt mưa này lớn hơn nhiều. Tính tổng lượng mưa trong cả đợt thì vượt gấp đôi số liệu lịch sử, lớn nhất trong vòng 50 năm qua ở Quảng Ninh.

- Tại sao đều chịu ảnh hưởng của rãnh thấp, nhưng mưa lớn lại chỉ tập trung ở Quảng Ninh, trong khi các tỉnh khác có mưa nhưng lượng mưa nhỏ?

- Nguyên nhân chính của đợt mưa này là do ảnh hưởng của rãnh thấp có trục vắt ngang khu vực Bắc Bộ. Trên nền rãnh thấp tồn tại vùng áp thấp có luồng đối lưu mạnh mẽ nằm trên vùng Vịnh Bắc Bộ, một phần rãnh thấp nằm ở tỉnh Quảng Ninh nên gây mưa lớn cho khu vực này. Tuy nhiên, may mắn là gần như toàn bộ rãnh thấp nằm trong vịnh Bắc Bộ nên mưa hầu như rơi xuống biển. Nếu rãnh thấp nằm trong lục địa thì mưa còn lớn hơn, gây ra hậu quả nặng nề hơn. Chúng tôi đánh giá, đây là dạng hình thế nguy hiểm gây nên hiện tượng mưa cực đoan cho khu vực vịnh Bắc Bộ, mà tâm mưa là Quảng Ninh.

- Mưa gây thiệt hại lớn ở Quảng Ninh, nhiều công trình bị hư hại, có 18 người chết. Từ góc độ khí tượng, thủy văn, ông có thể lý giải về nguyên nhân thiệt hại?

- Nguyên nhân chủ yếu vẫn là do lượng mưa lịch sử kéo dài trong nhiều ngày, việc úng ngập nặng ở thành phố ven biển là điều không tránh khỏi.

Nói về mặt địa hình, toàn bộ vùng kinh tế trọng điểm của Quảng Ninh đều nằm ven biển. Những vùng này địa hình khá phức tạp, khai thác mỏ, có nhiều khác thường: mỏ sâu, bãi thải lớn giống như một quả đồi nhân tạo, có thể trượt lở bất kỳ lúc nào khi mưa xuống. Ngoài ra, đất thải lẫn nhiều cát, bùn khi sạt trượt làm tắc hệ thống cống rãnh, sông suối, hạn chế dòng chảy đổ ra biển, gây nên ngập úng nặng nề, kéo dài.

Mưa kéo dài trong nhiều ngày khiến nước cuồn cuộn đổ về gây sạt lở khắp nơi ở Quảng Ninh. Ảnh: Giang Chinh.

- Cả người dân và lãnh đạo chính quyền bày tỏ sự bất ngờ với đợt mưa kỷ lục này. Vậy công tác dự báo, cảnh báo đã được thực hiện như thế nào?

- Trung tâm đã có nhận định sớm về đợt mưa lũ này. Từ ngày 21/7, chúng tôi đã đưa hình thế gây mưa này vào diện theo dõi đặc biệt. Đến 23/7, Trung tâm phát đi bản tin cảnh báo đầu tiên, thông báo mưa sẽ chia làm hai đợt. Đài khí tượng thủy văn Quảng Ninh cũng đã đưa ra các cảnh báo về mưa to đến rất to cho người dân biết. Bằng các nguồn khác nhau, chúng tôi cập nhật đến các đơn vị liên quan để thông báo tình hình mưa nhưng để đến được với cộng đồng cũng còn nhiều hạn chế.

Dù  đã cảnh báo sớm là sẽ có mưa lớn nhưng không ai ngờ rằng lượng mưa lại ở mức kỷ lục 50 năm mới có như vậy. Ngoài lượng mưa lớn, mưa còn tập trung tại một khu vực, thường diễn ra từ chiều cho đến đêm về sáng. Có thể cảnh báo khoảng 6 tiếng trước khi có hiện tượng mưa lớn, lũ quét xảy ra thì công tác triển khai phòng chống cũng gặp nhiều khó khăn. Việc cảnh báo đã được tiến hành sớm, chúng tôi đã làm hết sức mình.

Ngoài ra, công nghệ trên thế giới hiện nay cảnh báo được lượng mưa phổ biến, mưa trên diện rộng. Còn những vùng có mưa cực đoan như mưa ở Quảng Ninh trong mấy ngày qua thì khoa học chưa thể cảnh báo được.

- Dự báo đợt mưa này bao giờ chấm dứt ở Quảng Ninh cũng như miền Bắc? Trong tháng 8 tới, khả năng mưa lũ ở Quảng Ninh cũng như miền Bắc sẽ ra sao, thưa ông?

- Mưa lớn sẽ còn tiếp diễn ở Quảng Ninh khoảng 2 ngày tới. Tuy nhiên, đợt mưa này sẽ không kết thúc ngay mà còn kéo dài khoảng một tuần nữa. Do rãnh thấp kéo sâu vào đất liền, trong lục địa sẽ xuất hiện mưa lớn, nhưng mưa không đồng loạt mà luân phiên ở từng khu vực.

Quan ngại nhất là từ đêm 31/7 trở đi, rãnh thấp suy yếu nhưng sẽ dịch dần vào đất liền. Có hai kịch bản xảy ra. Nếu rãnh thấp lấn sâu vào vùng đồng bằng Bắc Bộ sẽ gây mưa cho khu vực này trong thời gian dài, ít nhất là đến ngày 2/8. Nếu rãnh thấp di chuyển xuống Bắc Trung Bộ thì sẽ nhanh tan do khu vực này có nhiều đồi núi. Chúng tôi sẽ cố gắng dự báo sớm nhất trước 6 tiếng, chậm nhất 12 tiếng những khu vực sẽ xảy ra mưa lớn.

Đầu tháng 8, lượng mưa ở Bắc và Trung Bộ đều giảm nhưng lại mưa trên diện rộng. Trong giai đoạn này, mưa ở khu vực thượng nguồn sông Cửu Long sẽ rất lớn, kết hợp với lũ ở đầu nguồn sông Cửu Long lên đến đỉnh điểm. Như vậy, trong tháng 8 này, cả nước đều có hình thái thời tiết nguy hiểm, chủ yếu liên quan đến mưa và lũ.